Bài học từ cách Trung Quốc xử lý vụ bê bối sữa giả
Vụ sữa nhiễm melamine khiến hơn 300.000 trẻ bị ảnh hưởng, 6 em tử vong buộc Trung Quốc siết luật, cải tổ cách quản lý an toàn thực phẩm.
Năm 2008, Trung Quốc đối mặt với một trong những bê bối an toàn thực phẩm nghiêm trọng nhất trong lịch sử hiện đại: vụ sữa nhiễm melamine. Hơn 300.000 trẻ em bị ảnh hưởng, trong đó ít nhất 6 trẻ thiệt mạng. Vụ việc không chỉ làm rung chuyển niềm tin của người dân vào ngành sữa nội địa, mà còn trở thành một phép thử về năng lực quản lý khủng hoảng của chính quyền Trung Quốc.
Melamine - chất công nghiệp trong sữa trẻ em
Melamine là một hợp chất chứa nitơ, thường được sử dụng trong sản xuất nhựa, phân bón và keo dán. Khi thêm vào thực phẩm, đặc biệt là sữa, melamine có thể làm tăng giả tạo hàm lượng protein trong các xét nghiệm định tính, đánh lừa cả nhà sản xuất lẫn cơ quan kiểm định nếu không kiểm tra kỹ.
Trong vụ bê bối năm 2008, tập đoàn Sanlu, một trong những công ty sữa lớn nhất Trung Quốc, bị phát hiện đã trộn melamine vào sữa bột dành cho trẻ sơ sinh. Theo các báo cáo điều tra, Sanlu đã nhận được các phản ánh từ phụ huynh về sản phẩm gây sỏi thận ở trẻ em từ cuối năm 2007, nhưng chậm trễ báo cáo lên chính quyền. Vấn đề chỉ được công bố rộng rãi sau khi New Zealand, quốc gia có cổ phần trong Sanlu, lên tiếng báo động vào tháng 9/2008.
Phản ứng của chính quyền Trung Quốc
Sau khi bê bối bị vỡ lở, chính quyền Trung Quốc đã vào cuộc nhanh chóng và quyết liệt. Gần 22 công ty sản xuất sữa bị kiểm tra, hơn 10 thương hiệu phát hiện có sản phẩm nhiễm melamine. Trên toàn quốc, các lô sữa bột bị thu hồi hàng loạt.
Chính phủ cũng lập đường dây nóng, cung cấp khám miễn phí cho các trẻ có dấu hiệu ảnh hưởng sức khỏe. Đồng thời, hơn 100 người bị bắt giữ, trong đó có giám đốc điều hành Sanlu, bà Thiệu Huy Di. Người này sau đó bị tuyên án tù chung thân. Hai người khác bị kết án tử hình do sản xuất và bán melamine trái phép.
Bên cạnh đó, giới chức Trung Quốc yêu cầu rà soát toàn bộ chuỗi cung ứng sữa, từ nông trại, khâu trung gian đến nhà máy. Một loạt quy định mới về tiêu chuẩn an toàn thực phẩm được ban hành trong thời gian ngắn, siết chặt việc kiểm tra hóa chất trong sữa và các sản phẩm từ sữa.
Thiệt hại và hậu quả kéo dài
Bê bối gây tổn hại nghiêm trọng đến ngành sữa Trung Quốc. Người tiêu dùng hoang mang, tẩy chay sản phẩm nội địa, chuyển sang dùng sữa nhập khẩu. Nhiều công ty phá sản, hàng chục thương hiệu sữa bị ảnh hưởng danh tiếng dài lâu.
Đối với nạn nhân, nhiều trẻ phải điều trị sỏi thận, có bé bị tổn thương thận vĩnh viễn. Chính phủ đưa ra gói bồi thường với tổng giá trị 1,1 tỷ NDT (khoảng 160 triệu USD), tuy nhiên một số gia đình cho rằng mức hỗ trợ chưa thỏa đáng.
Ngoài ra, lòng tin vào khả năng giám sát và minh bạch của chính quyền cũng bị đặt dấu hỏi. Truyền thông nhà nước ban đầu im lặng, chỉ đưa tin sau khi áp lực quốc tế gia tăng. Điều này khiến dư luận chỉ trích sự thiếu minh bạch trong xử lý khủng hoảng.
Bài học sâu sắc
Từ bê bối này, Trung Quốc đã thực hiện nhiều cải cách lớn trong lĩnh vực an toàn thực phẩm. Hệ thống kiểm tra chất lượng được tăng cường, luật an toàn thực phẩm sửa đổi năm 2009 với quy định chặt chẽ hơn, đặc biệt trong việc kiểm tra các chất phụ gia.
Luật này thiết lập giới hạn tối đa đối với lượng melamine được phép có trong sữa và thực phẩm (không quá 1mg/kg với sữa lỏng và 2,5mg/kg với sữa bột), yêu cầu tất cả các doanh nghiệp thực phẩm công bố rõ ràng thành phần, nguồn gốc nguyên liệu và chịu trách nhiệm pháp lý nếu vi phạm.
Chính phủ Trung Quốc đã triển khai một hệ thống truy xuất nguồn gốc thực phẩm quốc gia, giúp người tiêu dùng và cơ quan chức năng theo dõi hành trình của sản phẩm từ nông trại đến bàn ăn, qua đó tăng cường tính minh bạch cũng như khả năng kiểm soát trong toàn bộ chuỗi cung ứng.
Ngoài ra, vụ việc khiến các doanh nghiệp Trung Quốc nhận ra tầm quan trọng của đạo đức kinh doanh và sự minh bạch trong chuỗi cung ứng. Nhiều công ty lớn đầu tư mạnh hơn vào hệ thống truy xuất nguồn gốc, áp dụng tiêu chuẩn quốc tế nhằm khôi phục lòng tin người tiêu dùng.
Ở cấp độ xã hội, công chúng trở nên cảnh giác hơn với thực phẩm tiêu dùng hàng ngày, đặt ra yêu cầu cao hơn với doanh nghiệp và chính quyền.
Vụ sữa nhiễm melamine là một trong những thảm họa an toàn thực phẩm lớn nhất trong lịch sử Trung Quốc hiện đại. Tuy nhiên, nó cũng là chất xúc tác để hệ thống quản lý nhà nước cải tổ, để doanh nghiệp nhận ra hậu quả của việc chạy theo lợi nhuận bất chấp sức khỏe cộng đồng.
