Trăn trở tiếp tục chữa hay trả về bệnh nhân ung thư
Người đàn ông ung thư phổi giai đoạn cuối, không còn đáp ứng điều trị, bác sĩ Việt Anh giằng xé giữa quyết định nên hóa trị tiếp hay trả về chăm sóc giảm nhẹ.
Sau nhiều đợt hóa, xạ trị và dùng thuốc đắt tiền, tình trạng của ông Lực, ở Cẩm Khê, Phú Thọ, chỉ tạm thời cải thiện rồi nhanh chóng trở nặng. Người đàn ông tiền sử hút thuốc lá nhiều năm, vài tháng trước được chẩn đoán ung thư phổi giai đoạn ba, không lâu sau chuyển sang giai đoạn cuối, di căn xương.
Bác sĩ Việt Anh, Trưởng khoa Ung bướu Bệnh viện Đa khoa Việt Đức, xem lại kết quả chụp cắt lớp mới nhất, thấy tiên lượng sống của bệnh nhân rất dè dặt. Anh trăn trở làm thế nào để thông báo một sự thật rằng thời gian của ông Lực không còn nhiều. Vài giờ sau, vị bác sĩ ngồi xuống bên giường bệnh, nhẹ nhàng giải thích: "Bệnh của chú bây giờ cần bồi bổ, nâng cao thể trạng để giảm đau. Nếu tiếp tục truyền hóa chất, cơ thể sẽ chỉ thêm mệt mỏi, suy kiệt vì tác dụng phụ".
Bác sĩ Việt Anh nhớ lại khoảnh khắc vợ ông Lực bật khóc. Còn bệnh nhân, sau một khoảng lặng kéo dài, khàn giọng hỏi: "Tôi còn sống được bao lâu?". Câu hỏi của người bệnh đặt bác sĩ Việt Anh vào một tình thế khó xử. "Dừng hóa trị không có nghĩa là hết hy vọng", anh động viên, "mà là chuyển sang chăm sóc giảm nhẹ, để chú cảm thấy nhẹ nhàng hơn". Quyền quyết định cuối cùng thuộc về người bệnh và gia đình. Chiều hôm đó, ông Lực xuất viện.
Câu chuyện của ông Lực không phải là trường hợp cá biệt. Mỗi ngày, các bác sĩ ung thư đều phải đối mặt với những hoàn cảnh tương tự. Có gia đình muốn níu kéo sự sống đến giây phút cuối cùng, với tâm lý "còn nước còn tát", dù bệnh nhân đã chằng chịt dây dợ và không còn đáp ứng điều trị. Bác sĩ thừa nhận không thể thản nhiên nói "trả về", nhưng tiếp tục cũng đồng nghĩa với việc gây thêm đau đớn vô ích.
Thực tế, việc theo đuổi điều trị đến cùng không phải lúc nào cũng mang lại lợi ích. Một nghiên cứu trên Tạp chí Hiệp hội Y khoa Mỹ (JAMA) với hơn 300 bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối (tiên lượng sống dưới 6 tháng) kết luận rằng hóa trị không giúp cải thiện chất lượng sống của họ. Ngược lại, nó có thể khiến những ngày cuối đời trở nên tồi tệ hơn vì các tác dụng phụ như suy nhược, buồn nôn, chán ăn.
Dựa trên những bằng chứng tương tự, Trung tâm Dịch vụ Medicare và Medicaid của Mỹ cũng xác định việc hóa trị trong những tuần cuối đời là không cần thiết. Các nghiên cứu cũng cho thấy những bệnh nhân ung thư và gia đình sử dụng dịch vụ chăm sóc cuối đời có chất lượng cuộc sống cao hơn những người không sử dụng. Phương pháp này bao gồm hai phần chính là điều trị giảm đau và hỗ trợ tâm lý.
Nhiều người vẫn tin sứ mệnh của ngành y là cứu người bằng mọi giá, và "còn sống là còn cơ hội". Nhưng với bệnh nhân giai đoạn cuối, y học hiện đại thường hướng tới việc giảm nhẹ triệu chứng hơn là chữa khỏi, bác sĩ Việt Anh nói. Lựa chọn nhân văn nhất lúc này là chuyển sang chăm sóc giảm nhẹ, bao gồm kiểm soát cơn đau và hỗ trợ tâm lý, để người bệnh có được những ngày tháng cuối đời thanh thản. "Không ai có quyền nói với bệnh nhân rằng 'hãy về chờ chết'", bác sĩ Việt Anh khẳng định. "Chúng tôi chỉ nói thật rằng khả năng hồi phục là rất thấp, nhưng vẫn sẽ cùng họ đi đến phút cuối cùng".
Dù vậy, việc thông báo tin xấu, hay "breaking bad news", là một trong những thử thách tâm lý lớn nhất trong ngành y. Các bác sĩ phải đối mặt với áp lực nặng nề nếu tiếp tục điều trị, họ sợ gây thêm đau đớn; nếu dừng lại, họ có thể bị xem là "bỏ cuộc". Bác sĩ Nguyễn Văn Thanh, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, chia sẻ, cảm giác bất lực khi phải "đầu hàng" trước bệnh tật là không thể tránh khỏi.
Trạng thái này được y văn gọi là "bất lực tập nhiễm" (Learned Helplessness), xảy ra khi một người liên tục đối mặt với tình huống tiêu cực mà không thể kiểm soát. Việc dốc toàn lực cứu chữa nhưng không mang lại kết quả như mong đợi khiến các bác sĩ cảm thấy thất bại và kiệt sức, có thể dẫn đến căng thẳng mãn tính hoặc trầm cảm.
"Mỗi khi ký giấy chuyển bệnh nhân về, lòng tôi nặng như đá", một bác sĩ bộc bạch, "nhưng rồi phải học cách chấp nhận rằng khả năng của con người là có hạn".
Điều quan trọng nhất, theo các chuyên gia, là sự đồng hành của gia đình. Khi người nhà thấu hiểu tình trạng bệnh, họ có thể cùng bác sĩ đưa ra quyết định phù hợp nhất, đảm bảo chất lượng sống và sự thanh thản cho người bệnh trong chặng đường cuối cùng.
Theo số liệu từ GLOBOCAN, năm 2022 Việt Nam ghi nhận khoảng 180.480 ca mắc mới ung thư và 120.184 ca tử vong do bệnh này. Hơn 70% người bệnh ung thư ở Việt Nam được phát hiện ở giai đoạn muộn, khi cơ hội chữa trị thành công đã giảm đáng kể. Bệnh nhân ung thư có thời gian sống sau 5 năm kể từ khi phát hiện bệnh thì được xem là điều trị khỏi, vì tế bào thường di căn nhiều trong khoảng từ hai đến ba năm đầu. Trường hợp tái phát sau 5 năm, phát hiện sớm, bệnh nhân vẫn được điều trị tốt. Do đó, bác sĩ khuyến cáo người dân nên quan tâm đến sức khỏe, khám định kỳ, "biết sớm trị lành".
