Áp lực công việc bào mòn sức khỏe thận thế nào
Công việc áp lực cao không chỉ gây mệt mỏi tinh thần mà còn là yếu tố âm thầm bào mòn sức khỏe thận thông qua cơ chế hormone stress.
Bệnh thận mạn tính (CKD) ảnh hưởng gần 850 triệu người trên toàn thế giới và hiện là nguyên nhân gây tử vong tăng nhanh thứ 3 trên toàn cầu. Tại Việt Nam, hơn 10 triệu người mắc bệnh, chiếm 10,1% dân số. Tử vong do bệnh thận mạn đứng thứ 8 trong 10 nguyên nhân hàng đầu ở nước ta.
Bác sĩ Chu Thị Dung, Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM - Cơ sở 3, cho biết áp lực công việc là một trong nguyên nhân dẫn đến bệnh thận mạn ở người Việt hiện nay. Trong nhịp sống hiện đại, nhiều người phải làm việc cường độ cao nhiều giờ mỗi ngày, thường xuyên chịu áp lực về thời gian, hiệu suất và trách nhiệm.
Khi áp lực xuất hiện, cơ thể kích hoạt hệ thống phản ứng căng thẳng. Tuyến thượng thận tiết ra cortisol - hormone giúp huy động năng lượng, điều chỉnh chuyển hóa và chống viêm. Cortisol rất cần thiết trong ngắn hạn, nhưng khi nồng độ cao kéo dài, nó trở thành yếu tố gây hại sức khỏe. Thận là một trong những cơ quan chịu tác động rõ rệt nhất.
Khi tình trạng này kéo dài, màng lọc cầu thận dễ bị tổn thương, mô kẽ thận có nguy cơ xơ hóa và chức năng thận giảm dần. Các nghiên cứu theo dõi dài hạn cho thấy người có mức căng thẳng tâm lý cao bị giảm mức lọc cầu thận eGFR nhanh hơn so với nhóm ít căng thẳng, ngay cả khi đã loại trừ ảnh hưởng của tăng huyết áp và đái tháo đường.
Ở những người đã mắc bệnh thận mạn, rối loạn trục hạ đồi - tuyến yên - thượng thận và tình trạng dư thừa cortisol mức độ nhẹ là hiện tượng thường gặp. Nghiên cứu cho thấy bệnh nhân thận mạn có rối loạn nhịp sinh học cortisol, giảm khả năng đào thải và tích lũy hormone này, dẫn đến mắc bệnh tim và tỷ lệ tử vong cao hơn.
Theo y học cổ truyền, áp lực tinh thần kéo dài ảnh hưởng trực tiếp đến tạng Thận và tạng Can. Thận là gốc của âm dương toàn thân, tàng tinh và chủ thủy. Khi tinh khí bị hao tổn do căng thẳng, cơ thể có thể rơi vào tình trạng thận âm hư hoặc thận dương hư. Thận âm hư lâu ngày sinh nội nhiệt, làm tiêu hao tân dịch và gây tổn thương mạch lạc ở thận.
Ngược lại, thận dương hư làm giảm khả năng vận hóa thủy dịch, dẫn đến tích tụ nước và độc tố trong cơ thể. Cả hai trạng thái này nếu không được điều chỉnh sẽ làm chức năng thận suy yếu, dễ tiến triển thành suy thận mạn.
Ngoài yếu tố hormone và cơ chế bệnh lý, môi trường làm việc áp lực cao thường kéo theo những thói quen có hại cho sức khỏe như ngủ ít, ăn nhiều thực phẩm chế biến sẵn, tiêu thụ nhiều cà phê hoặc chất kích thích, uống ít nước và ít vận động. Những yếu tố này không chỉ duy trì nồng độ cortisol cao mà còn làm tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu và đường huyết - tất cả đều là yếu tố nguy cơ của bệnh thận mạn.
Nghịch lý là theo một số nghiên cứu, có đến 90% số người mắc bệnh thận mạn tại Việt Nam không biết mình mang bệnh. Thực tế này khiến bệnh có thể diễn tiến âm thầm trong nhiều năm, thậm chí hàng thập kỷ, cho đến khi chức năng thận suy giảm nghiêm trọng và xuất hiện các biến chứng nguy hiểm như suy tim, đột quỵ, thiếu máu, loãng xương. Ở giai đoạn này, việc điều trị trở nên phức tạp, tốn kém và hiệu quả cũng giảm đi đáng kể.
Trước thực trạng bệnh thận đang gia tăng nhanh, đặc biệt ở người trẻ và trở thành vấn đề y tế đáng lo ngại, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã thông qua nghị quyết toàn cầu về sức khỏe thận tại Đại hội đồng Y tế thế giới lần thứ 78 vào tháng 5. Từ đó mở ra cơ hội để các quốc gia tăng cường phòng ngừa và điều trị căn bệnh này.
Nội dung chính của nghị quyết đã công nhận bệnh thận là vấn đề sức khỏe cộng đồng toàn cầu đang gia tăng, tích hợp chăm sóc thận vào chiến lược y tế quốc gia, đẩy mạnh phòng ngừa cũng như tầm soát sớm tại y tế cơ sở.
Theo các chuyên gia y tế, việc nghị quyết được thông qua sẽ tạo cơ sở để Việt Nam xây dựng chương trình quốc gia phòng chống bệnh thận, tăng ngân sách đầu tư cho y tế cơ sở, trang thiết bị lọc máu, ghép thận và thúc đẩy truyền thông cộng đồng về lối sống lành mạnh cùng khám sức khỏe định kỳ.
"Nghị quyết lịch sử của WHO là cơ hội vàng để Việt Nam chuyển từ 'chữa khi đã muộn' sang 'phòng ngay từ sớm', bảo vệ sức khỏe cho hàng triệu người dân", bác sĩ Dung cho hay.
Để giảm nguy cơ tổn thương thận trong môi trường áp lực cao, chuyên gia y tế khuyên mọi người nên duy trì giấc ngủ đủ 7-8 giờ mỗi ngày, tập thể dục vừa phải, ăn nhạt, hạn chế đường và chất béo bão hòa, uống đủ nước. Việc khám sức khỏe định kỳ với các xét nghiệm creatinine, eGFR và kiểm tra protein niệu giúp phát hiện sớm những tổn thương tiềm ẩn.
Y học cổ truyền có thể phối hợp bằng các phương pháp dưỡng sinh, xoa bóp bấm huyệt, hoặc dùng các bài thuốc bổ thận âm, ôn bổ thận dương phù hợp với từng thể trạng, nhằm điều hòa khí huyết, giảm căng thẳng và hỗ trợ chức năng thận.
