Suy thận bởi lối sống 'cú đêm'
Tuấn, 23 tuổi, đột ngột lơ mơ, yếu nửa người, nhập Bệnh viện Đa khoa Quốc tế SIS Cần Thơ cấp cứu, bác sĩ chẩn đoán đột quỵ có thể do thức khuya, hút thuốc.
Kết quả chụp mạch máu não ghi nhận bệnh nhân bị tắc động mạch cảnh trong và động mạch não giữa bên trái, dẫn đến đột quỵ nhồi máu não. Các bác sĩ can thiệp bằng phương pháp hút huyết khối cơ học, giúp tái thông hoàn toàn vùng mạch bị tắc, hạn chế tổn thương não lan rộng.
Chàng trai không có bệnh lý nền gây nguy cơ đột quỵ thường gặp như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, béo phì, dị dạng mạch máu, rung nhĩ... Tuy nhiên, người nhà cho biết anh hút thuốc lá mỗi ngày suốt 6 năm qua, thường xuyên thức khuya đến 1-2 giờ.
"Đây là những yếu tố nguy cơ âm thầm nhưng nguy hiểm, làm tăng tốc độ lão hóa thành mạch máu, dẫn đến tình trạng xơ vữa, dễ gây đột quỵ dù tuổi đời còn rất trẻ", bác sĩ phân tích.
Tương tự, Hân, 27 tuổi, thường xuyên chỉ ngủ hai tiếng mỗi đêm, đau nhức xương tay chân, khó thở, phù chân và ho có đờm kéo dài từ đầu năm 2024. Tin rằng những dấu hiệu này sẽ tự biến mất, cô không đi khám. Giữa năm, cô bất ngờ ngất xỉu tại nơi làm việc. Khi nhập viện, bác sĩ kết luận thiếu nữ suy thận giai đoạn cuối. Hân sinh hoạt thiếu lành mạnh trong nhiều năm, thường xuyên thức khuya, uống nước ngọt.
"Những thói quen này em duy trì từ thời còn đi học, lúc đó em thấy cơ thể chịu được nên đâu quan tâm gì", cô gái nói.
Cô gái chia sẻ chưa từng biết về bệnh suy thận và không lường trước mức độ nguy hiểm. Khi nhận kết quả, bệnh nhân bắt đầu tìm hiểu và biết mình phải chạy thận suốt đời hoặc ghép thận mới sống được. May mắn, cô được hồi sinh nhờ quả thận mẹ hiến tặng, ghép thành công hồi giữa tháng 5.
Tại Việt Nam, lối sống "cú đêm" đang ngày càng trở nên phổ biến, đặc biệt trong giới trẻ. Sự phát triển của công nghệ, áp lực công việc, học tập, cùng với sự hấp dẫn của các hoạt động giải trí về đêm đã khiến nhiều người trẻ thức khuya. Tình trạng này không chỉ xuất hiện ở các thành phố lớn, mà còn lan rộng đến các khu vực nông thôn, nơi giới trẻ tiếp cận với Internet và các hình thức giải trí trực tuyến ngày càng dễ dàng, bác sĩ Đặng Nhất Tâm, Phó Khoa Nội tổng hợp, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương, nhận định.
Đặc biệt, các nhà khoa học gọi nhóm thích thức khuya - ngủ nướng là "cú đêm" bởi họ có đặc điểm phân bổ thời gian trong ngày chẳng khác gì loài cú. Khảo sát cho thấy họ thường cảm thấy rất hăng hái vào buổi tối nhưng đến sáng lại uể oải. Vì thường xuyên đi ngược quy luật tự nhiên nên đồng hồ sinh học của cơ thể bị đảo ngược hoàn toàn. Kết quả là sức khỏe giảm sút, hệ thống miễn dịch ngày càng yếu đi, bệnh tật ngày càng nhiều.
Bác sĩ Lê Nhất Duy, Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM - Cơ sở 3 cho biết thói quen sinh hoạt "ngược đồng hồ sinh học" ở người trẻ hiện nay đang âm thầm gây tổn hại chức năng thận - một trong những cơ quan lọc máu, thải độc và điều hòa nội môi quan trọng bậc nhất cơ thể.
Theo y học cổ truyền, cơ thể vận hành theo nguyên lý "thiên nhân hợp nhất" - tức hoạt động sinh lý gắn chặt với thời gian sinh học tự nhiên trong ngày. Trong đó, thận được cho là hoạt động mạnh nhất vào khung giờ 17-19h (giờ thận theo canh giờ tý, tương ứng với hệ bài tiết và phục hồi thận khí). Về mặt sinh lý học hiện đại, thận vẫn duy trì hoạt động lọc máu liên tục 24/24.
Tuy nhiên, khả năng tái tạo và phục hồi tế bào thận lại tăng mạnh vào ban đêm, đặc biệt từ khoảng 23h đến 3h sáng hôm sau - khi cơ thể bước vào các giai đoạn ngủ sâu. Vì vậy, thức khuya sau 23h không chỉ khiến quá trình phục hồi tế bào thận bị gián đoạn, mà còn gây rối loạn hormone, huyết áp và nhịp sinh học. Những yếu tố này gián tiếp làm tổn thương thận về lâu dài.
Các nghiên cứu cho thấy người thường xuyên ngủ sau 23h và ngủ dưới 6 tiếng mỗi đêm có nguy cơ cao hơn mắc các bệnh lý về thận như protein niệu (rò rỉ đạm qua nước tiểu); tăng nguy cơ tiến triển bệnh thận mạn tính (CKD); rối loạn chuyển hóa huyết áp và đường huyết - hai yếu tố nguy cơ hàng đầu gây suy thận.
Bên cạnh đó, một nghiên cứu đăng trên tạp chí y khoa Clinical Journal of the American Society of Nephrology (Mỹ) cho thấy những người ngủ ít hơn 6 tiếng/ngày có tỷ lệ suy giảm chức năng lọc cầu thận nhanh hơn so với nhóm ngủ đủ 7-8 tiếng/ngày. Ngủ ít hơn 7 tiếng hoặc nhiều hơn 9 tiếng mỗi ngày cũng làm gia tăng tần suất đột quỵ, nhất là xuất huyết não. Nếu ngủ đúng chu kỳ, khoảng 7-9 tiếng mỗi ngày, các cơ quan trong cơ thể sẽ được nghỉ ngơi để nạp năng lượng, sắp xếp lại mọi thứ và bắt đầu một chu kỳ mới.
Cùng quan điểm, PGS.TS.BS Nguyễn Huy Thắng, Chủ tịch Hội Đột quỵ TP HCM, cho rằng dù không phải yếu tố trực tiếp, thức khuya vẫn có thể tác động tiêu cực đến hệ tim mạch và não bộ theo nhiều cơ chế khác nhau do làm xáo trộn nhịp sinh học tự nhiên. Khi cơ thể phải hoạt động trái với giờ sinh lý thông thường, dạ dày sẽ tiết dịch nhiều hơn, huyết áp có xu hướng tăng cao và trí nhớ có thể bị ảnh hưởng. Nguy cơ đột quỵ cao hơn ở những người có bệnh lý nền như cao huyết áp, tiền sử đột quỵ hoặc bệnh tim mạch. Với nhóm này, việc thay đổi giờ giấc sinh hoạt không chỉ gây rối loạn nhịp sinh học mà còn làm tăng nguy cơ xuất hiện những bất thường về huyết áp. Nhiều bằng chứng khoa học còn cho thấy hiện tượng rối loạn đồng hồ sinh học chính là một trong những nguyên nhân dẫn đến trạng thái tâm lý u sầu và rối loạn lo âu, trầm cảm.
Ở người bình thường, buổi sáng là thời gian cảm thấy khoan khoái, đầy năng lượng. Ngược lại, với những "cú đêm", phong độ tinh thần tồi tệ vào buổi sáng, mãi đến tối mới cải thiện. Chu kỳ ngủ và thức của họ cũng bị rối loạn, giấc ngủ thường quá dài hoặc quá ngắn. Tình trạng rối loạn giấc ngủ ở các "cú đêm" có thể gây các vấn đề về trí nhớ, mức độ tập trung, ảnh hưởng cuộc sống và hiệu quả công việc. Tình trạng này kéo dài còn làm gia tăng tần suất bệnh ung thư, dạ dày, hen, COPD, gan, cơ xương khớp, bệnh lý liên quan hệ miễn dịch... Nhóm người trẻ tuổi mắc rối loạn giấc ngủ có nguy cơ cao hơn về giảm năng suất làm việc, thiếu tập trung.
Bên cạnh đó, PGS.TS.BS Nguyễn Anh Tuấn, Chủ nhiệm khoa Phẫu thuật ống tiêu hóa, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 nhận định thói quen ngủ muộn là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng béo phì, gây rối loạn hormone, giảm tốc độ trao đổi chất, tăng cảm giác thèm ăn và ảnh hưởng sự cân bằng đường huyết.
Thức khuya có thể khiến cơ thể sử dụng đường trong máu không hiệu quả, chất béo tích tụ nhiều hơn gây ra bệnh tiểu đường type 2. Theo PGS Thắng, đối với người mắc bệnh nền, giải pháp tối ưu nhất vẫn là duy trì nhịp sinh học ổn định. Nếu không thể tránh khỏi làm việc ban đêm, họ cần kiểm soát huyết áp chặt chẽ hơn so với người bình thường bằng cách uống thuốc đều đặn, theo dõi huyết áp thường xuyên và khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm những nguy cơ tiềm ẩn.
"Với những người hoàn toàn khỏe mạnh, cơ thể vẫn sẽ có cơ chế thích nghi với lối sinh hoạt này", chuyên gia cho biết. PGS Thắng cho rằng nhiều người, như tiểu thương ở chợ đầu mối, phải thức khuya dậy sớm vì công việc, thì không thể khuyên họ bỏ việc. Giải pháp là cần tự điều chỉnh lối sống, ngủ đủ giấc vào hôm sau, tập thể dục, ăn uống lành mạnh để giữ sức khỏe dù làm việc trái giờ.
Mỹ Ý
*Tên nhân vật được thay đổi
